Ο κίνδυνος και τα περιστατικά απάτης στα τρόφιμα είναι ένα βασικό ζήτημα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη βιομηχανία τροφίμων, στις δύσκολες σύγχρονες συγκυρίες οικονομικής δυστοκίας και αύξησης της παγκοσμιοποίησης στην προμήθεια των τροφίμων.
Όπως ανακοινώθηκε στη διάρκεια της ετήσιας συνάντησης των φορέων πιστοποίησης ‘FSSC Harmonization days 2015’, που έλαβε χώρα στις 21 και 22 Οκτωβρίου 2015, στο Άμστερνταμ με ενεργό συμμετοχή της TÜV AUSTRIA HELLAS, τα θέματα απάτης στα τρόφιμα θα ενσωματωθούν στη νέα έκδοση του προτύπου FSSC 22000 (Food Safety System Certification), η οποία αναμένεται να δημοσιευτεί εντός του έτους 2016, αμέσως μετά την σχετική έκδοση της κατευθυντήριας οδηγίας ‘Guidance Document, version 7’ του GFSI.
Υπενθυμίζεται, ότι άλλα πρότυπα πιστοποίησης όπως το IFS Food (έκδοση 6- Απρίλιος 2014), καθώς και το BRC Food issue 7, έχουν ήδη λάβει πρόνοια στις απαιτήσεις τους ως προς την απάτη στα τρόφιμα, όπως η TÜV AUSTRIA HELLAS έγκαιρα έχει ενημερώσει με προηγούμενα άρθρα της.
Αν και για το τι είναι «απάτη» στα τρόφιμα δεν υπάρχει θεσμοθετημένος ορισμός, συχνά αυτή αναφέρεται ως η εσκεμμένη εξαπάτηση του καταναλωτή στα τρόφιμα ή στα συστατικά αυτών, με σκοπό το οικονομικό κέρδος. Υπολογίζεται μάλιστα ότι το ετήσιο κόστος στην παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων ανέρχεται στα $49 δις τον χρόνο.
Στην ουσία της, η απάτη στα τρόφιμα αφορά στη σκόπιμη υποκατάσταση, αραίωση, προσθήκη, παραποίηση ή και απόκρυψη συστατικών, καθώς και στη χρήση μη εγκεκριμένων συστατικών και αναφοράς παραπλανητικών δηλώσεων. Σύμφωνα με τον GFSI (Global Food Safety Initiative), στην απάτη για τα τρόφιμα επίσης συγκαταλέγονται και το γκρίζο εμπόριο, το λαθρεμπόριο, αλλά και η παραχάραξη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η προσθήκη μελαμίνης στο γάλα, η προσθήκη νερού και κιτρικού οξέος σε χυμό λεμονιού, η υποκατάσταση του πρόβειου ή κατσικίσιου γάλακτος με αγελαδινό, η συνθετική βανιλλίνη με εκχύλισμα βανίλιας, η νοθεία της πάπρικας με θρυμματισμένα κελύφη αμυγδάλων κ.α., ενώ προϊόντα διατροφής όπως τα μπαχαρικά, τα ψάρια, το μέλι, το ελαιόλαδο, το γάλα, το κρέας και τα βιολογικά προϊόντα, συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πλέον τρωτά σε κινδύνους για απάτη αγαθά.
Ωστόσο, μετά το σκάνδαλο με την αδήλωτη αντικατάσταση κρέατος αλόγου σε προϊόντα βοδινού κρέατος, ελήφθησαν πρωτοβουλίες όπως το Σχέδιο Δράσης Πέντε (5) Σημείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για τη βελτίωση της ικανότητας των αρμόδιων αρχών στην αναγνώριση και αντιμετώπιση της απάτης στα τρόφιμα. Δημιουργήθηκε επίσης, το δίκτυο EU Food Fraud Network (FFN), με στόχο τη διασφάλιση της διασυνοριακής διοικητικής βοήθειας και συνεργασίας, όπου απαιτείται δράση σε περισσότερα από ένα κράτη μέλη, για θέματα που αφορούν στην απάτη στα τρόφιμα. Οι ειδικοί δε, φορείς – σύνδεσμοι που αναφέρονται ως “Food Fraud Contact Points” (FFCP), δρουν εντός των ορίων του νομικού πλαισίου που προβλέπονται στο Άρθρο 35 του Καν. (ΕΚ) 882/2004.
Για τις επιχειρήσεις τροφίμων οι οποίες πιστοποιούνται ή θέλουν να πιστοποιηθούν με τα ανωτέρω GFSI πρότυπα, συγκεκριμένες ενέργειες πρέπει να ληφθούν αναφορικά με:
- Την αξιολόγηση της ευπάθειας (Vulnerability Assessment), λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια, γεω – πολιτική θέση, ιστορικά στοιχεία, κλπ
- Προληπτικά μέτρα όπως σχέδιο παρακολούθησης, επαλήθευση της επισήμανσης και της προέλευσης, έλεγχος των προδιαγραφών, επιθεωρήσεις σε προμηθευτές, στρατηγική αναλύσεων και ένταξη νέων τεχνολογιών.
Για το πώς δε, θα διεξαχθεί μια αξιολόγηση ευπάθειας (Vulnerability Assessment) από την επιχείρηση, υπάρχουν οδηγοί εφαρμογής όπως οι εξής:
PAS 96:2014, ‘Guide to protecting and defending food and drink from deliberate attack’. Ο οδηγός παρέχει κατευθύνσεις για την αποφυγή και τον μετριασμό των απειλών για τα τρόφιμα και περιγράφει μεθοδολογία διαχείρισης κινδύνων, αξιολόγηση απειλών και Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου (Threat Assessment Critical Control Points -TAACP).
Οδηγό για την αυτό- αξιολόγηση των Αδύνατων Σημείων σχετικά με την Απάτη στα Τρόφιμα, τον οποίο ανέπτυξε ο SSAFE (διεθνής Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε με στόχο να συμβάλλει στην ενσωμάτωση της ασφάλειας των τροφίμων, της υγείας των ζώων και των φυτών σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα προκειμένου να βελτιωθεί η δημόσια υγεία και ευεξία, βασικός εταίρος του οποίου αποτελεί ο GFSI), σε συνεργασία με το University of Wageningen RIKILT και ο οποίος αναμένεται να δημοσιευτεί έως τον Δεκέμβριο του 2015, ως ένα διαδικτυακό εργαλείο (e-tool ) και εφαρμογή που θα είναι διαθέσιμα μέσω του PwC global website.
Τέλος, αναφέρεται ότι υπάρχουν και δύο βάσεις δεδομένων όπου αναφέρονται περιπτώσεις απάτης τροφίμων:
- U.S. Pharmacopeial Convention (USP) Food Fraud Database, μια εύχρηστη βάση δεδομένων που περιέχει επιστημονικές αναφορές και αναφορές των μέσων ενημέρωσης σχετικά με περιστατικά απάτης τροφίμων.
http://www.foodfraud.org/ - National Center for Food Protection and Defense (NCFPD) EMA Incident Database, που περιλαμβάνει τεκμηριωμένα περιστατικά απάτης στα τρόφιμα που έχουν συμβεί από το 1980.
https://www.foodshield.org/member/register/index.cfm
Σχετικοί σύνδεσμοι:
http://ec.europa.eu/food/safety/official_controls/food_fraud/index_en.htm
http://www.ssafe-food.org/
http://www.foodfraud.org/
https://www.foodshield.org/member/register/index.cfm
http://www.fssc22000.com/documents/home.xml?lang=en
(Εισηγήτρια: Εύη Κολίτσα)